Sayıştay ve yapım işlerinde fiilî-fiziki denetim - Tuncay GÜRSEN*

 

1. Giriş

Anayasamızın 160. Maddesine göre Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemekle görevlidir. Türk Dil Kurumu tarafından denetlemek: “Bir işin doğru ve usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığını incelemek, murakabe etmek, teftiş etmek, kontrol etmek” şeklinde gider: “1. Satın alınan bir mal karşılığı ödenen para. 2. Bir değer elde etmek için malı devretmek, 3. Gelecekte sağlanacak değerler karşılığı yapılan harcamalar” olarak tanımlanmaktadır.

Türk Dil Kurumu tarafından tanımları yapılan denetimin ve giderin yapım işlerindeki karşılığı, yapılması gereken işi tarif eden usulüne uygun düzenlenmiş gider belgeleri ile yapılan iş arasında kontrol listeleri oluşturmak, olması gerekenle olanın uygunluğunu incelemek ve kontrol etmek olmaktadır.

Mevzuatımızda yapım işleri sözleşme esasları genel hukuk ilkeleri açısından 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun onbirinci babında “istisna akdi” olarak yer almış olup; kamuyu ilgilendirir yönüyle ise; 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, yönetmelikler ve şartnameler ile düzenlenmiştir.

Kamu harcamalarının hatırı sayılır kısmını yapım işleri oluşturmaktadır. Ulaşılan rakamların yüksek olması ve bu rakamların esas muhataplarının müteahhitler olması riskli unsurları beraberinde getirmiştir. Yapım işlerinde yapılan denetimin sonuçları itibariyle riskli alanlarının en aza indirgenmesi, denetimde izlenecek sürecin hukukiliği ile aynı oranda olacaktır.

Dolayısıyla bu çalışmamızda; uygunluk denetiminin sıkça kullanılan fiili-fiziki denetim yönteminin inşaat işlerinde Sayıştay Kanunu ve ikincil mevzuatı muvacehesinde uygulanabilirliği, Sayıştay yargısına konu denetim sonuçlarına ulaşmada 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, ikincil mevzuat olan yönetmelik ve şartnamelerin kullanım alanları ile yapılan denetim ve sonuçlarının sorunları irdelenecektir.

Denetim sonuçları itibariyle TBMM’ye sunulacak raporlar açısından fiili-fiziki denetimin irdelenmesi ayrıca bir inceleme konusu olacağından bu yazı kapsamına konu olmamıştır.

 

2. Sayıştay Kanunu ve İkincil Mevzuatında Fiili-Fiziki Denetimin Uygulanabilirliği;

Sayıştay denetimi raporlama sürecinde mali, adli, idari sonuçları içeren çıktılar içermesi ve bu bulguların Sayıştay yargısına konu olması nedeniyle her halükarda hukukilik prensibine uygun olmak zorundadır. Dolayısıyla yapım işlerinde yapılacak fiili-fiziki denetimin de usul ve esaslarının tam belirlenmesi gerekmektedir. Aksi halde usul hataları denetimin güvenilirliğinin sorgulanmasını beraberinde getirecektir.

Sayıştay, Anayasanın 160. Maddesi gereği kendisine verilen görevi 832 sayılı Sayıştay Kanunu hükümleri doğrultusunda yerine getirmektedir. Anılan Kanunun 29. Maddesi “...Sayıştay denetimine giren daire ve kurumların işlemleriyle ilgili kayıtları, eşya ve malları, işleri ve hizmetleri görevlendireceği mensupları veya bilirkişiler tarafından yerinde ve işlem ve olayın her safhasında incelemeye yetkilidir. Bilirkişinin hukuki durumu, yetkisi ve sorumluluğu genel hükümlere tabidir. Bu maddenin uygulanmasında izlenecek usul ve esaslar yönetmeliğinde belirtilir....” Hükmü gereği bu maddenin uygulanmasında izlenecek usul ve esaslar 03.06.1976 tarih ve 15605 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sayıştay Denetçi ve Raportörlerinin Denetim ve Çalışma Usulleri Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir.

Sayıştay Denetçi ve Raportörlerinin Denetim ve Çalışma Usulleri Hakkında Yönetmeliğin “İşlem ve Olayın Her Safhasında İnceleme” başlıklı üçüncü kısmının “İnceleme Esasları” başlıklı 81. maddesinde “(Değişik: R.G. 10.11.1993-21754) Sayıştay denetimine giren daire ve kurumların işlemleriyle ilgili belgeler, eşya ve mallar, işler ve hizmetlerin cari yıl da dahil olmak üzere herhangi bir dönem veya andaki kayıtları ile fiili ve fiziki durumları arasındaki uygunluğun ortaya konulması için gerekli inceleme, araştırma, soruşturma ve tespit çalışmaları yapılabilir...” şeklinde düzenleme yapılmış ancak konunun önemine binaen “İşlem ve Olayın Her Safhasında İnceleme Usul ve Esasları” 18.07.1995 tarih ve 462 seri nolu ayrı bir genelge ile ayrıntıya kavuşturulmuştur.

462 sayılı Genelge ile Sayıştay denetimine giren daire ve kurumların işlemleriyle ilgili belgeler, eşya ve mallar, işlemler ve hizmetlerin cari yıl da dahil olmak üzere herhangi bir dönem veya andaki kayıtları (her türlü bilgi, belge, tutanak, yazışma, teklif, talimat, sözleşme, muhasebe kayıtları, üçüncü kişilerin kayıtları ve diğer kayıtlar, her tür arşiv ve yönetim bilgi ve belgeleri) ile fiili ve fiziki (işlem ve olayın başlangıcından incelemenin yapıldığı ana kadarki evrede, iş ve hizmetlerin gerçekleşme) durumları arasındaki uygunluğun ortaya konulması amacıyla yapılan inceleme, araştırma, soruşturma ve tespit çalışmalarında uygulama birliği sağlamak, çalışmanın programlanması, yürütülmesi ve bulguların raporlanması safhalarında ortaya çıkabilecek tereddütleri azaltmak ve bu çalışmalara katılacak denetçilere yardımcı olmak amaçlanmış, dolayısıyla denetim sürecinde hukukilik sağlanmıştır.

Genelge denetim sürecini planlayıp, uygulama birliğini sağlasa da sonuca ulaşma açısından fiili-fiziki denetimin nasıl yapılacağı ve denetim bulguları tamamen denetçi mesleği ile doğru orantılı olacaktır. Denetimi bir meslek olarak değerlendirirsek aynı metotları uygulayan farklı denetçilerin farklı denetim sonuçlarına ulaşması yadırganmayacaktır. Elbette ki incelenen yapım işinin unsurları hakkında yeterli bilgi birikimi denetim sonuçlarını farklılaştırıp zenginleştirecektir.

Dolayısıyla fiili-fiziki denetim çıktısının verimliliği yalnızca belirlenen hususların kontrol listesi ile ilgili olmayıp aynı zamanda denetçi mesleki birikimi ile de yakından ilgilidir. Bu nedenle çalışmada yer verilen pratik mesleki tecrübelerin bu alana ilgi duyanlar için katkı sağlayacağı kanaatini taşımaktayım.

Anılan Genelge tüm gider alanlarına yönelik olarak işlem ve olayın her safhasında inceleme esaslarını düzenlendiğinden prosedürler itibariyle çeşitlendirilmiştir. Yapım işlerinin fiili-fiziki denetimi de bu genelgenin konusunu oluşturduğuna göre; sonuçta bu amaçla yapılacak denetimde “İşlem ve Olayın Her Safhasında Denetim Raporu” yerine yargı raporu amaçlanıyor olsa bile yapılan denetimde hukukiliğin sağlanması için Genelgenin denetime ait usul süreci her halükarda uygulanmalıdır.

Sayıştay Başkanlığınca yerinde denetim görevlendirme onaylarında işlem ve olayın her safhasında denetim yetkisi incelenen birimle sınırlı olmak şartıyla her Denetçiye önceden verilmiş olduğundan yapım işlerinde yapılacak fiili-fiziki denetimde genelgenin diğer usul hükümleri de kısaca;

a) Fiili-fiziki denetim yapılacak işlerin risk unsurları (mali boyut, gerçekleme durumu, sözleşme bedeli–yaklaşık maliyet oranı, iş artışı v.s.) esas alınarak belirlenmesi,

b) Fiili-fiziki denetim yapılacak işler, denetleme tarihleri, yapı denetçileri, ihtiyaç var ise yüklenici temsilcileri, işin icabına göre katılmaları faydalı görülenler, tutanak tutulacaksa kimlerin iştirak edeceğinin yer aldığı tablo ile denetimde yararlanılacak dokümanlar (şartnameler, projeler, mahal listeleri v.s.) ve tespit çalışmasına katılacak yönetici temsilcisinin belirlenmesi noktasından üst yazının idarenin yöneticisine yazılması,

c) Tutulacak tutanakların denetim bulgularına ulaşmaya esas tespit tutanağı olacağının bilinmesi, tutanakların tespite katılanlar tarafından imzalanması, İmzadan kaçınma halinde durum tutanakta açıklanması, yeterli sayıda düzenlenecek tutanakların birer nüshasının tespite katılanlara verilmesi,

d) İnceleme sonucunda bilirkişi gerekiyor ise usulüne uygun süreç dahilinde bilirkişi görevlendirilmesi,

e) Sonuca ulaştırıcı konu ile ilgili objektif kayıtların (yazışma, proje, ataşman v.s.) eksiksiz olarak onaylı nüshalarının alınması,

f ) Uzmanlık gerektirir hesap tablolarının (mesafe, boyut, alan v.s.) işin uzmanlarına yaptırılması,

g) Sayıştay Kanununun 29. ve 49’uncu maddeleri uyarınca, konusunda uzman olan kişilerden veya konuyla ilgili diğer görevlilerden ve kurumlardan yazılı veya sözlü bilgi alınması,

Şeklinde sıralanabilir.

Sonuç olarak; Sayıştay mevzuatı, kanun-yönetmelik-genelge sıralaması esas alınarak yapım işlerinde fiili-fiziki denetimin usul açısından uygulanabilirlik mevzuat alt yapısını sağlamaktadır.

3. Yapım İşlerin de Olması Gerekenin Belgeleri;

Kamu her türlü alımını (istisnalar hariç) 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu gereği yapılacak ihaleler ile temin etmektedir. Yapım işine ait ihale süreci konumuz kapsamında olmamakla beraber, alınacak yapım işine ait yapım unsurlarının ihaleden önce idarece belirlenmesi ve bunların isteklilere verilmesi Kanun hükümleri ve ikincil mevzuat ile belirlenmiştir.

Kanunun “Tanımlar” başlıklı 4. maddesinde yapım;

“Bina, karayolu, demiryolu, otoyol, havalimanı, rıhtım, liman, tersane, köprü, tünel, metro, viyadük, spor tesisi, alt yapı, boru iletim hattı, haberleşme ve enerji nakil hattı, baraj, enerji santrali, rafineri tesisi, sulama tesisi, toprak ıslahı, taşkın koruma ve dekapaj gibi her türlü inşaat işleri ve bu işlerle ilgili tesisat, imalat, ihzarat, nakliye, tamamlama, büyük onarım, restorasyon, çevre düzenlemesi, sondaj, yıkma, güçlendirme ve montaj işleri ile benzeri yapım işlerini,” şeklinde tarif edilmiş,

“Şartnameler” başlıklı 12. maddesinde ise;

“ İhale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin her türlü özelliğini belirten idari ve teknik şartnamelerin idarelerce hazırlanması esastır...” denilmiştir.

Dolayısıyla kamunun yapılmasını istediği ve tanımı yapılan yapım işinin ihalesinden önce her türlü özelliğinin yer aldığı idari ve teknik şartnameler ile yapım ihalesinin türüne (götürü bedel-birim fiyat) göre idarece belirlenecek, diğer belgelerin (uygulama veya avan proje, mahal listesi, ataşmanlar, birim fiyat tarifleri, analizler v.s.) hazırlığı ve taliplilere verilmesi de idarece yapılacaktır.

İdaresince hazırlanıp isteklilere verilen belgeler idarenin o yapım işinin nasıl olması gerektiğine dair Borçlar Kanunu gereği bir “icabı” olmakta yani yapım işinin nasıl yapılacağına dair idare isteği bu belgeler ile hukuki irade beyanına dönüşmektedir. İdarece hazırlanan yapım işine ait belgeler isteklilerce ihaleden önce incelenecek ve varsa eksiklikleri idareye bildirilecektir. Aksi halde var olan belgeler doğrultusunda ihaleyi alan talipli, mevcut belgelerin doğruluğunu kabul etmiş olur ki bu durumda bu belgeler sonucu yapım işinde meydana gelecek olumsuzluklarda sorumluluğu kusuru oranında idare ile paylaşmış olacaktır.

İdarenin icabının ihale üzerinde kalan firmanın “kabulü” sonucunda idare ile yüklenici arasında bir sözleşme akdedilecek dolayısıyla başlangıç ihale dokümanına aykırı olmayan sözleşme ve ekleri, idarenin istemiş olduğu yapım işi şartlarını açıkça belirlemiş olacaktır. Bu aşamadan sonra yüklenici işi, imzalamış olduğu sözleşme ve ekleri muvacehesinde bitirme edimini yüklenmiş olacaktır. İşte fiili-fiziki denetim bu aşamadan yani yüklenicinin işe başlaması aşamasından sonra yerine getirilecek bir denetim olup; denetimin konusu olan, olması gerekenin incelenmesi ancak olana başlanılması ile mümkün olacaktır.

Yapım işinin fiili-fiziki denetiminde usul açısından hukukiliğin sağlanmasında yukarıda yer verilen Sayıştay mevzuatı geçerli olmakla birlikte esas açısından hukukiliğin sağlanmasında ihale dokümanı ve ekleri esas başvuru belgeleri olacaktır. Kaldı ki usul şartları arasında yer alan konu ile ilgili kanıtların objektif olması da bunu gerektirir.

4734 sayılı Kanun’un 53 üncü maddesine dayanılarak hazırlanan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ve ekleri (tip idari şartnameler, genel şartname ve tip sözleşme) yapım işlerinde idarelerin uygulama birliğini sağlamaya yönelik olarak yüklenicilerce yapılacak olması gerekeni tarif eden temel düzenleyici metinlerdir.

İdareler bu belgelerin kendilerine inisiyatif tanınan maddelerini kendi şartları doğrultusunda düzenleyerek ihaleye çıkabilirler. Ancak temel noktaları itibariyle anılan dokümanlar korunmalıdır.

Yapım işine ait Tip İdari Şartnamelerde yer alan “İhale Dokümanının Kapsamı” başlıklı 5. maddesi gereği yapım işinde genel olarak idarece düzenlenecek ve yapım sürecinde yükleniciden uygulanması istenen belgeler;

a) İdari Şartname.

b) Teknik Şartnameler.

c) Sözleşme Tasarısı.

ç) Yapım İşleri Genel Şartnamesi.

d) Standart formlar.

e) Aşırı düşük tekliflerin sorgulanmasında kullanılmak üzere isteklilerce verilecek analizlere esas analiz formatları ile İdarece ihale dokümanı kapsamında verilecek diğer belgeler ve

Şartnamenin ilgili hükümleri gereğince İdarenin düzenleyeceği zeyilnameler ile isteklilerin yazılı talebi üzerine İdare tarafından yapılan yazılı açıklamalardır.

Ancak tip idari şartname her ne kadar olması gerekeni tarif eden belgelere yer verse de bu belgelerin uygulamasında öncelik sırası tip sözleşme ile kesinlik kazanmaktadır.

Tip sözleşmenin “ Sözleşmenin Ekleri” başlıklı 8. Maddesi;

“8.1. Sözleşme, ekindeki ihale dokümanı ve diğer belgelerle bir bütündür, İdareyi ve Yükleniciyi bağlar. Ancak, Sözleşme hükümleri ile ihale dokümanını oluşturan belgelerdeki hükümler arasında çelişki veya farklılık olması halinde, ihale dokümanında yer alan hükümler esas alınır.

8.2.İhale dokümanını oluşturan belgeler

8.2.1. .........................................

(1) Anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde madde metni aşağıdaki şekilde düzenlenecektir;

“8.2.1. İhale dokümanını oluşturan belgeler arasındaki öncelik sıralaması aşağıdaki gibidir

1- Yapım İşleri Genel Şartnamesi

2- İdari Şartname,

3- Sözleşme Tasarısı,

4-Uygulama Projesi,

5- Mahal Listesi,

6- Özel Teknik Şartname,

7- Genel Teknik Şartname,

8- Açıklamalar (varsa),

9- Diğer Ekler.

(2) Teklif birim fiyat sözleşmelerde madde metni aşağıdaki şekilde düzenlenecektir;

8.2.1. İhale dokümanını oluşturan belgeler arasındaki öncelik sıralaması aşağıdaki gibidir

1- Yapım İşleri Genel Şartnamesi

2- İdari Şartname,

3- Sözleşme Tasarısı,

4-Birim Fiyat Tarifleri,

5- Mahal Listesi,

6- Özel Teknik Şartname,

7- Genel Teknik Şartname,

8- Ön / Kesin Projeler,

9- Açıklamalar (varsa),

10- Diğer Ekler.........”

Şeklinde düzenlenmiştir.

Dolayısıyla sonuç olarak; fiili-fiziki denetime konu yapım işlerinde genel hatları ile olması gerekeni tarif eden belgeler nihai olarak tip sözleşme ile kayıt altına alınmış olmaktadır.

Yapım işlerinde fiili-fiziki denetimi amaçlayan denetim elemanı öncelikle o yapım işini yukarıda yer verilen temel belgeler noktasından hukuki planda yani sanal olarak gözünde canlandırabilmeli ki gerçek manada bir fiili-fiziki denetimi yerine getirebilsin. Aksi halde sorumlular tarafından kendisine sunulanla iktifa etmek zorunda kalır ki bu durum denetimin sıhhatini tartışılır hale getirir.

Fiili-Fiziki Denetim Uygulama Safhaları ve Karşılaşılacak Sorunlar

Fiili-fiziki denetim ana başlık olarak nitelik ve nicelik denetimi olmak üzere iki başlık altında değerlendirilebilir. Bu ana başlıklarda bilgi birikimi ve mesleki tecrübe esas alındığında basit ve uzmanlık gerektirmesine göre tasnife tabi tutulup sistematikleştirilebilir. Elbette ki mesleki tecrübe ve bilgi birikiminin ötesinde ileri düzeyde uzmanlık ve mesleki bilgi gerektirir denetimlerin bilirkişi raporları ile desteklenmeye ihtiyacı olduğu da açıktır. Aşağıda yapılan incelemede yaygın olduğu için bina yapım işlerindeki (toplam imalat içerisinde yekun tutarı içermesi noktasından) inşaat işleri değerlendirilmiş olup, diğer yapım işleri (makine-tesisat, baraj, yol, tünel v.s.) spesifik olmasından dolayı ayrı değerlendirme yazılarına konu olabilecektir.

a) Nicelik Denetimi ve Yararlanılacak Belgeler;

Bu başlık altında Anahtar Teslimi Götürü Bedel Sözleşmeler kapsamında yapılacak fiili-fiziki denetimler, bilgi birikimi ve mesleki tecrübesi olmasa da her denetim elemanın uygulayabileceği hususları içermektedir. Bu durum aşağıda tablo şeklinde irdelenecektir. İlgili belgelerde yer verilen miktarlar ile yerinde yapılanlar kıyaslanarak denetim yapılacak ve eksik olan var ise tespit tutanağına bağlanacaktır.

Proje, mahal listesi ve şartnameleri gereği yapılması gereken ancak mahallinde tespitte yapılmadığı anlaşılan imalatların tespiti halinde bu durum tutanağa bağlanacak ve birim bedeli yeni fiyat analizi ile tespit edilecek, projesi gereği bulunacak boyut hesabı ile çarpılarak toplam bedel tespit edilecektir.

 

 

 

İş Kalemi	Denetimde Yararlanılacak Belge
Pencere ve kapı	Proje, Mahal Listesi (Adet bazında İşe ait sözleşme eki proje eklerinden olan her kata ait Mimari Kat Plan alınıp Mahal Listesine göre demir-ahşap-alüminyum çeşitlerine göre pencere ve kapı sayıları ve boyutları bulunacaktır. Miktar bazında ise Sözleşme eki proje eklerinden olan pencere ve kapılara ait Detay Projeler alınıp benzer pencere ve kapılar için 1 adetinin kg veya m2 si farklı olanlar için ise tek tek hesaplama yapılacaktır.)
Duvar	Proje (Sözleşme eki proje eklerinden olan Kesitler kat yüksekliğini vereceğinden katlar arası döşeme betonu kalınlığı düşülerek duvar yüksekliği, en boyutu ise her kata ait Mimari Kat Plan esas alınarak bulunacaktır.)
Sıva ve Boya	Proje (Sözleşme eki proje eklerinden olan Kesitler kat yüksekliğini vereceğinden katlar arası döşeme betonu kalınlığı, varsa tesviye ve şap tabakası, döşeme kaplaması düşülerek sıva-boya yüksekliği, en boyutu ise her kata ait Mimari Kat Plan esas alınarak bulunacaktır.)
Yer Döşemesi, Tavan Boya veya Kaplaması (Asma Tavan)	Proje, Mahal Listesi, Teknik Şartname (Teknik Şartname ve Mahal Listesi gereği imalatların yapıldığı yerlerin en*boy boyutları Sözleşme eki proje eklerinden olan her kata ait Mimari Kat Plan esas alınarak bulunacak ve toplamı alınacaktır.)
Çatı	Teknik Şartname, Proje (Teknik Şartnamesinde yer verilen ölçü hesabına ait bilgiler doğrultusunda sözleşme eki proje eklerinden olan Çatı Planı esas alınarak çatı boyutları bulunacaktır.)

 

 

Teklif Birim Fiyatlı Sözleşmeler kapsamında yapılacak işlerde ise yerinde yapılan imalatlar ölçüme (tartı, sayım v.s.) tabi tutulacak ve hakediş eki belgeler ile yani yapılan işler listesi ile uyumu kontrol edilecektir. Eğer ödemeye esas belgeler ile yerinde yapılan kıyasında yerinde yapılan az ise tutanağa bağlanacaktır.

Denetçi tarafından uzmanlık isteyen kullanılan malzemenin nicelik ölçümüne esas demir, beton v.s. malzemeleri metraj hesaplamaları için bilirkişi görevlendirilmesi yapılabileceği gibi, işin kontrollerine (yapı denetim elemanına) yaptırılan veya aynı personelce daha önce yapılmış hesaplamalar denetçinin bilgi birikiminin ve deneyimin derecesine göre değerlendirmeye tabi tutulabilir. Ancak ikinci durumda yanılma veya hata yapma riskinin fazla olabileceği de bilinmelidir. Bu durumda dahi yapılan hesaplamanın doğruluğu örnekleme yöntemi ile belirli bir birimin hesabının kontrolü ile belirlenebilir.

b) Nitelik Denetimi ve Yararlanılacak Belgeler;

Anahtar Teslimi Götürü Bedel Sözleşmeler ve Teklif Birim Fiyatlı Sözleşmeler kapsamında yapılacak fiili-fiziki denetimler yapım işine ait tariflerin ve kullanılan teknik tabirlerin bilinmesi ve anlaşılması ile mümkün olabilecektir.

Bu amaçla Anahtar Teslimi Götürü Bedel Sözleşmeler kapsamında yapılacaklar sırasıyla;

1- Uygulama Projeleri ve Detay Projeler incelenecek, her mahalde kullanılan imalata ait poz numarası veya adın tespiti yapılacaktır. (Örneğin; dış duvar imalatında kullanılacak sıva pozu veya adı)

2- Uygulama Projesinde yer verilen imalat adı veya poz numarasının mahal listesinde yer alıp almadığı kontrol edilecek. Eğer farklılık var ise öncelik sırası gereği proje esas alınacaktır. Ancak projede poz yanında açıklamaya yer verilmiş ve her ikisi birbirini açıklar mahiyette değil ise bu durumda mahal listesinde ki açıklama tamamlayıcı olarak kabul edilecek orada da çelişki var ise teknik şartnameye gidilecektir. (Örneğin; 17.144 poz numaralı “Küçük Doğal Parke Taşı Yapılması” imalatı projede açıklama olarak “Mozayik Doğal Parke Taşı Yapılması” olarak geçiyor ise bu durumda poz no ile açıklama çeliştiğinden Mahal Listesi ve akabinde Teknik Şartnameye müracaat edilerek çelişki giderilmeye çalışılacaktır.)

3- Proje, Mahal Listesi ve Teknik Şartnamesinde poz no ve ad olarak birebir aynı yer alan imalatın Teknik Şartname ve varsa Birim Fiyat Tarifi incelenecek. Farklı hallerde önce 2. Madde deki doğrulama yapılacaktır.

4- İmalat ve malzeme tarifleri incelendikten sonra inşaat mahallinde yerinde yapılan imalat ile kıyaslanacaktır. Yerinde yapılan imalatta kullanılan malzeme farklı ise bu durum tutanakla belgelendirilecektir. Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 23. maddesi hükmü gereği yüklenici tarafından proje ve şartnameden farklı olarak yapılmış olan işlerin bedelleri aynı şartnamenin 22. Maddesi hükmü gereğince yeni fiyat analizi ile belirlenecektir. Yeni fiyat analizi idarece tespit edilmemiş ise Denetçi tarafından varsa kamu kurumları birim fiyatları esas alınarak veya Ticaret ve Sanayi Odasına yazılarak tespit ettirilebilecektir.

5- Yerinde yapılan imalata ait kullanılan malzeme doğru olup yapım şartları aykırı ise bu durum tutanakla belgelendirilecektir. Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 24. maddesi hükmü gereği sorumluluğu yükleniciye ait olduğu anlaşılan hatalı, kusurlu ve malzemesi şartnameye uymayan işlerin bedelleri, geçici hakedişlere girmiş olsa bile, yüklenicinin daha sonraki hakedişlerinden veya kesin hakedişinden ya da teminatından kesilir. Ancak bu durumda yüklenici hatasının net hesaplama sonucu tespit edilemediği yapım şartlarına aykırı hatalar için idarenin ve yapı denetim elemanlarının belirlediği oranda “Nefaset Kesinti Tutanağı” düzenlenmelidir. (Örneğin yer döşemesi kaplamalarının yer yer eğri veya aynı malzemenin farklı renk ve deseni ile yapılmış olması, PVC ve Alüminyum doğrama et kalınlıklarının az olması) Nefaset kesintisi; yüklenici hatasının net hesaplama sonucu tespit edilemediği hallerde idarece imalatın mevcut hali ile kabulü halinde başvurulan ve Borçlar Kanunu’nda yer verilen, iş sahibinin istediği şartların yüklenici tarafından gerçekleştirilmemesi durumunda, işin hakkaniyet noktasında kabulüne engel olmayan kısımları için işveren tarafından verilen ceza kesintisini ifade etmektedir. Nefaset kesintisinde oran tespitinde hatalı imalatın toplam bedeli esas alınır.

6- Yapım işinde kullanılan malzemeler şartnameler yanında TSE ve kabul edilmiş standartlara uygunluğu yönüyle de incelenmelidir. Eğer malzeme için teknik şartnamede nitelik açıklaması yapılmamış ise malzemenin mevcut standartlara uygunluğu esas alınacaktır. Standartlara aykırı malzemeler ve yapım şartları için 4. ve 5. madde açıklamaları kullanılacaktır.

Teklif Birim Fiyatlı Sözleşmeler kapsamında yapılacak işlerde nitelik denetimi aşağıda yer verilen sıralamayla olacaktır.

Sözleşmeye esas birim fiyat tarifleri ve varsa analizleri incelenecek malzeme niteliği ve yapım şartları iyice irdelenecektir.

Yerinde yapılan imalatlar ile birim fiyatlar kıyaslanacak farklı imalatlar tutanağa bağlanacaktır.

2. madde de yer verilen hususların tespiti durumunda yukarıda Anahtar Teslimi Götürü Bedel Sözleşmeler kapsamında yer verilen maddelerden 4. madde ve devamı işlemler yapılacaktır.

Her iki sözleşme kapsamında ki imalatların sözleşmesinden farklı olduğunun mahallinde tespiti gözle anlaşılabilecek olanlar için sorun teşkil etmediği halde; laboratuar testine tabi tutulması gerektirecek durumların varlığı halinde usulüne uygun (Malzemenin tabi olduğu standart gereği laboratuar testleri için gerekecek tutarda) mahallinden tutanakla alınacak malzemeler laboratuar deneylerine tabi tutulması için uzman kuruluşlara gönderilecektir. Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 27. maddesi hükmü gereği teknik deneylerin giderleri yükleniciye aittir.

İmalat farklılığının gözle tespit edilecek kadar açık olduğu hallerde dahi durum tutanağa bağlanamıyor ve yapı denetim görevlisi-idare ile ihtilafa düşülüyor ise; tutanakla mahallinden alınacak örnek malzeme niteliğinin belirlenmesi için Ticaret ve Sanayi Odası yada İnşaat Mühendisleri Odasına yazı ekinde gönderilebilir.

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 15. maddesi hükmü gereği yapı denetim görevlisinin kabul ettiği malzemeden mümkün olanların örnekleri mühürlenerek işin geçici kabulüne kadar saklanır. Fiili-Fiziki denetimi esnasında malzemelerin nitelik tespitinde öncelikle bu örneklerin esas alınması uygun olacaktır.

c) Uygulama Örnekleri;

1- Çatı imalatlarından olan uzay çatı imalatının yerinde denetiminde kullanılan çelik boru çaplarında şüpheye düşülmesi üzerine proje miktarı hesaplattırılmış, projesi gereği 49 ton olması gereken imalatın yerinde uygulama miktarının 37 ton olduğu tespit edilmiş durum tutanağa bağlanmıştır.

2- Uygulama projesi ve şartnamesi gereği 22.009/3A (4 mm kontraplak presli laminanat kaplamalı, çatkı çıtalı kapı kanadı) poz no ile yapılmasına karar verilen kapı kanadı imalatlarının yerine 22.009/3C (3mm mdf presli, laminant kaplamalı kraft dolgu kapı kanadı) poz nolu imalatın yapıldığı tespit edilmiştir.

3- Ahşap çatı imalatlarında kullanılmış kalıp malzemesi kerestesinin dikme, payanda, mertek ve kaplama imalatında kullanıldığı tespit edilmiştir. Kullanılmış kerestenin birebir tespiti yapılamıyor ise yapı denetim görevlisi-idare ve yüklenici ile yaklaşık bir oran tespiti yapılmalı ve tutanağa bağlanmalıdır.

4- Sözleşmesi gereği Afrika Red Granit olarak kaplanması gereken döşeme kaplamalarında sözleşmesinden farklı olarak Balboa Red Granit malzemesinin kullanıldığı tespit (Şüphelenilmiştir) edilmiştir. Bu durumda mahallinden tutanakla alınan malzeme Ticaret ve Sanayi Odası yada İnşaat Mühendisleri Odasına yazı ekinde gönderilecek ve malzeme niteliğinin tespiti istenilecektir.

5- Sözleşmesi gereği parlak granit seramik yapılması gereken döşeme mahallerinde mat granit seramik kullanıldığı veya boyutlarının (40*40 yerine 33*33 kullanılması) farklı olduğu tespit edilmiştir. Bu husus gözle açık olarak anlaşıldığından yerinde tutanağa bağlanmıştır.

6- Sözleşmesi gereği paslanmaz çelik olması gereken imalatların (merdiven korkulukları, cephe kaplamasına ait malzemeler v.s.) galvaniz kaplama olduğu görülmüştür. Bu durum mıknatıs ile tespit edilmiştir. Paslanmaz çelik malzemeler mıknatıs tarafından çekilmemektedir.

7- Perforje alüminyum malzemeden yapılması gereken asma tavan imalatlarının sac malzemeden yapılmış olduğu mıknatıs ile anlaşılmıştır.

8- Mermer kaplama imalatları kalınlığının sözleşmesinde yer verilen kalınlıktan az olduğu Kumpas kullanılarak tespit edilmiştir.

9- Kenet sistem sandiviç sac veya alimünyum çatı kaplamaları yerine fabrikasyon sandiviç sistem çatı kaplaması yapıldığı tespit edilmiştir.

10- 2. sınıf çam keresteden yapılması gereken kalıp iskelesinin kavak kerestesi ile yapıldığı tespit edilmiştir.

11- 1. sınıf (1 mtül malzemede yalnızca 3 cm yi geçmeyecek bir budak olması hali) çam kereste ile yapılması gereken lambri, tavan, döşeme, pergole v.b. imalatların 2. ve 3. sınıf çam kereste ile yapıldığı tespit edilmiştir.

12- Uygulama projesi ve Şartnamesi gereği 3 mm et kalınlığında alüminyum profil ile yapılması gereken cephe kaplamasına ait doğramaların 2 mm et kalınlığında alüminyum profil ile yapıldığı kumpas kullanılarak tespit edilmiştir.

13- Isı cam imalatlarında ısı köprüsü kalınlığının 12 mm yerine 9 mm veya 11 mm olduğu tespit edilmiştir.

14- PVC imalatlarında et kalınlığının(kumpas kullanılarak) ve odacık sayısının proje ve şartnamelerden farklı ve az olduğu tespit edilmiştir.

15- Playwood kalıp kullanılması gereken beton imalatlarında düz yüzeyli ahşap kalıp kullanıldığı (kalıp yüzeyleri incelendiğinde geniş düz yüzeyler yerine 20-30 cm genişliğinde kalıp tahtası izleri görülmüştür) tespit edilmiştir.

16- Suni mermer plak yapılması gereken mahallerin laboratuar deneyleri sonucu karo mozaik yapıldığı tespit edilmiştir.

17- Homojen (bir malzemeden oluşan tek kat) PVC kaplanması gereken mahallerin heterojen (iki ayrı malzeme katmanından oluşan tek kat) PVC kaplandığı tespit edilmiştir.

18- Şüphelenildiği için yerinde tutanak tutularak karot makinesi ile alınan beton numunelerinin laboratuar test sonuçlarının şartname ve sözleşmesinde istenilen evsafı taşımadığı tespit edilmiştir.

19-İstinat duvarı (beton ve taş) uzunluk ve kalınlıklarının sözleşme ve şartnamelerinde yer verilenden az olduğu tespit edilmiştir.

20- M² - M³ birim imalatta kullanılacak malzemelerin (etriye-çiröz demirleri adedi, cephe kaplama vida-pim-somun profil malzemeleri miktarı, mantolama dubelleri sayısı, kaplama taşı adedi v.b.) uygulama ve detay projesinden az kullanıldığı tespit edilmiştir.

21- Dolap imalatlarında (mutfak, banyo, yatak odası) mdf (odun lifi) malzeme yerine sunta (odun talaşı) malzemesi kullanıldığı ve kalınlıklarının farklı olduğu tespit edilmiştir.

22- Granit yer döşeme imalatında aynı rengin ton farklılıklarının alelusul kullanıldığı (Aksaray sarı yahşi) tespit edilmiştir. Bu durum sözleşme eki şartnamede hatalı imalat olarak belirtilmiştir.

23- Saten alçı kaplama (ortalama 3-5 mm) yerine alçı perdah (ortalama 1 mm) imalatının yapıldığı tespit edilmiştir.

24- Mantolama (dış cephe ısı yalıtımı) imalatlarında pencere merkezlerinin mantolanmadığı, kullanılan malzeme olan xps veya eps malzeme kalınlıklarının 5 cm yerine 3 cm alındığı, malzeme dansitesinin (yoğunluk) 32 yerine 25, 25 yerine 14 olarak alındığı görülmüştür.

25- Alçıpanel asma tavan imalatlarında sözleşmesi gereği pvc kaplama olması gereken alçı panellerinin pvc kaplamasız olduğu tespit edilmiştir.

26- Alüminyum perforje asma tavan imalatlarında sözleşmesi gereği olması gereken ses yalıtım malzemesinin (asma tavan plaklarının arkası kumaş kaplı olmalı) yerinde tespitte var olmadığı görülmüştür.

27- Konferans ve anfi koltuklarının projesinde yer verilen sayıdan az olduğu görülmüştür.

28- Kat yüksekliklerinin uygulama projelerinden olan kesitlerde yer verilenden az olduğu tespit edilmiştir.

29- Duvar kaplama fayans-seramik v.s. imalatlarının uygulama projesinde yer verilen yükseklikten az olduğu tespit edilmiştir.

30- Çatı eğim miktarının (Projesinde merkez dikme yüksekliği yerinde yapılandan fazla) proje ve şartnamesinden az olarak yapıldığı tespit edilmiştir. Hem malzeme miktarı azalmakta hem de proje ve teknik şartnamesine aykırı imalat gerçekleştirilmektedir.

5. Sonuç

Yapım işleri kapsamında inşaat işleri için yapılacak fiili-fiziki denetim işin şartname ve projelere uygun olarak doğru biçimde bitirilip bitirilmediğinin tespiti açısından son derece önemli bir denetim türüdür. Zira ihaleyi düşük bedele alan yüklenici inşaat hileleri ile karını artırmaya yönelebilir. Bu hilelerin önlenmesi veya ortaya çıkarılarak kamunun zarara girmesini engellenmesi ancak bu denetim ile gerçekleştirilebilir. Ancak yapılan denetimden sonuç alınması isteniliyor ise denetimin yasal sürecine uyulması ve gerektiğinde bilirkişi incelemesini gerektirecek bulguların gerçekçi olarak tespitinin yapılmasının da zorunludur.

 

*Sayıştay Uzman Denetçisi